Euskal Herria mendiz mendi: PUNTA DE LA NEGRA (650M)ALTO DE LA PLANA(2023 martxoak11) CABEZO DEL FRAILE - CATEDRAL (557M) BARDEAK (2023 ekainak 10)NAFARROA

sábado, 16 de septiembre de 2023

PUNTA DE LA NEGRA (650M)ALTO DE LA PLANA(2023 martxoak11) CABEZO DEL FRAILE - CATEDRAL (557M) BARDEAK (2023 ekainak 10)NAFARROA

Bardeetako Punta de la negra ingurua ez da Bardea zuria bezain ezaguna, baina Bardea zuria ez bezala, Bardea beltza pinu karraskazko (Pinus helepensis) baso batez estalita dago (hortik datorkio izena).

Sai zuria (Neophron percnopterus)

"El Rincón del Bu" izeneko Natur Erreserbak lurra moztu du, bertako landaredia, fauna eta orografia bereiziz. Bardea Zuria askoz basamortu itxuragokoa da, eta ospe handiena lortu duena, ziur asko, publizitate-agentziek eta zinemak beren ekoizpenetarako bertan jarri zuten interesagatik ere bai, "Beltza" bigarren maila batean utziz, horregatik da ezezagunagoa.

Bardea Beltzak askoz landaredi gehiago eta barietate handiagokoa du, hala nola baso mistoa, estepak edo sastradiak, eta bere orografia Bardea zuriak duena baino uniformeagoa da, hemen higadura lehunagoa baita, altuera desberdinetako ordokiak dituelako.

Punta de la Negra gailurrean

Punta de la negrako 8 km zabaleko planiziea Bardeetako altuera haundienean kokatzen da. Altuera honek hezetasuna mantentzeko ere asko laguntzen du. Berezitasun honek interes ekologiko handia ematen dio, bere ingurunean biodibertsitate handia osatu delako.

Zingita mirotza (Circus aeruginosus)

Ezin aipatu gabe utzi eskualde horretako fauna eta flora bereziki babestu beharko liratekeela, kontuan izan hemen Nafarroako lurraldean oso ohikoak ez diren espezie berezi asko bizi direla.

Punta de la negra mendiaren beste ikuspegi bat

Ingurune guzti hau buztinezko eta kareharrizko formazio tubular bat da, 150 metroko malda duten jausiek inguratzen dutena, "Rallas" izenaz ezagutzen direnak, non putreek, hontz haundiak, sai zuriek eta abarrek babesa aurkitzen duten. Horregatik, lursail horiek hegaztien babes bereziko eremutzat eta garrantzi komunitarioko lekutzat hartzen dira.

Ezkai txinboa (Curruca tomillera)

Punta de la Negrako harroiletako bat

Punta de la negra Aragoi eta Nafarroa artean muga mugan dago. Tutera hiriarekin eta Cabanillas, Fustiñana eta Buñuel herriekin egiten du muga, "Bardena Beltzeko atetzat" hartzen dena. Eremu horrek ere muga egiten du Aragoiko erkidegoarekin, eta Ejea de los Caballeros eta Tauste udalerrien artean geratzen da. Kotxez Punta de la negra gailur ondoraino igotzea dago. Guk ibilbidea bertatik hasi genuen, lehenbizi beheruntz joan eta ibilbide zirkular bat egin ondoren berriro gailurrean bukatzeko.

Ez da pintura-markekin seinaleztatutako ibilbide bat, baizik eta zenbait bidezidorren eta pista-tarte txikiren arteko lotura da. Behekaldean duzue ibilbidearen xehetasun zehatzagoa. Bertan bi alde bereiz ditzazkegu: alde batetik Punta de la negrako erorikoek osatzen dituzten harroilena, Alto de la plana ere bertan dago eta erreserba naturala izango litzatekeena (1.926 ha-koa). Eta beste alde batetik "El Fraile" izeneko eremua, 558 m-ko altuera duena, non Cabezo del Fraile haitza nabarmentzen dena bertan.

Punta de la negra gailurretik grabatutako irudiak

Kantauri ixurialdean bizi garenontzako ingurune oso berezia, hain kilometro gutxian horrelako habitat aldaketa izatea oso aberatsa suertatzen da

Punta de la negra ko Ibilbidearen mapa zehaztasun gehiagorekin.

Buztanzuri horia (Oenanthe hispanica) hegan

Cortesetik, Ebro ibaiaren ertzean, lautada zabal batean, hegoaldean, Moncayo dago eta Iparraldera begiratuta berriz, Bardeetako azken mendiak ikusiko ditugu, kasu honetan, Bardea Beltzekoak; zehazkiago, Cabezo del Fraile izenekoa, eta bere iparraldeko aurpegian dauden horma berezi batzuk (Catedral deiturikoak). Bi ingurune horiek izango dira gure helburuak ibilbide honetan.

Kalandria (Melanocorypha calandra)k ikusi ahal izateko hegoalderuntz joan beharra dago, garai batean hemen, Euskal herrian, kosta aldean ehiztariek hegaxabalei kalandriak deitzen zieten, bainan ez da horrela. Euskal herriaren iparraldean ez dago kalandriarik.

Cabezo del Fraile tik eguzkia irtetzen

Arrano beltza (Aquila chrysaetos)

Cabezo del Frailera joateko, Cortesetik, NA-126 errepideko 22. kilometroraino (Tudela-Tauste) hurbildu beharko gara autoz. Han, Bardeetara sartzeko pista bat aurkituko dugu, eta bertatik hasiko dugu ibilaldia.

Cabezo del Frailen egin degun txangoa oso eramangarria da, igoera txiki bat da. 557 metroko altuera du eta mendiaren mendebaldean dagoen Catedral (horma ikusgarri batzuk) inguruarekin kateatu genuen. Ingurune hau Bardena beltzean kokatzen da. Bardena zuria baino ezezagunagoa da, pinu ilunei eta inguruan ugari den estepako landarediari zor baitie izen hori.

Cabezo de Fraile gailurretik grabatutako irudiak

Untxia (Oryctolagus cuniculus)

Untxiek egindako zuloak dira horiek, beraien gordelekuak alegia. Untxia harrapari askoren jan iturri da, hala nola azeria, basa-katua, azkonarra, kata-jineta, Bonelli arranoarena, arrano beltza, basurdea edo hontz haundiarena besteak beste, baina batez ere desagertzeko arriskuan egon diren bi espezie enblematikoena, arrano inperial iberiarrarena, non hale batzuk ikusten hasi dira dagoeneko Bardenak inguruan eta katamotz iberiarrarena, azken hau oraindik ez da asentatu bertan bainan untxi kopuruak horrela jarraitzen dadu laizter iritxi daiteke bere kabuz.

Untxiak nun nahi ikusten dira

Al Andalus eta kristauen arteko islamiar aldian , eta ondoren Nafarroa eta Aragoiko erresumen arteko gatazketan muga egiten zuen ingurune honek. Cabezo del Fraile tontorrean, Antso Abarka gazteluaren aztarnak daude ikusgai. Gaztelu hori lehen aipatutako muga horren lehen defentsa izan zen.

Cabezo del Fraile gailurrean ateratako argazkia

Bardeetako ingurune hau Ebro Ibarreko eremu idorrenean (lehorra zein lurzoru buztintsu eta lohitsuak) aurkitzen da, eta horrek ezinbestean baldintzatzen du bertan dagoen flora eta landaredia. Hori dela eta hemengo landaredi naturala estepakoa edo mediterraneo ixuri aldeko jatorria duena da.

Eper gorriaren (Alectoris rufa) txita bat

Eper gorriaren txita irudietan

Eper gorri (Alectoris rufa) heldua hegan

Cabezo del Fraileko gaur egungo landaredia larreak edo sastrakak zein jatorri antropikoko nekazaritza laboreak, edo basoberritzeak osatzen dute. Dena den Bardeak ez dira lurralde uniforme bat; aitzitik, hainbat eremutan bana daiteke, eta alde handiak daude beraien artean. Garrantzitsuenak Bardea Zuria eta Bardea Beltza dira.

Cabezo del Fraile Ibilbidearen nondik norakoak xehetasun gehiagorekin.

Bardea Zuria gune babestuaren erdian dago, eta basamortuagoa da, baina, aldi berean, baita lauena ere. Bere ezaugarri geografiko nagusiak lautada handiak eta sakonera haundiko guneak dira, azken hauen hondoetan ibaiak osatu ohi direlarik. Horregatik lur mota hauetan igeltsua da nagusi. Bardea Beltza berriz Aragoiko mugatik oso gertu aurkitzen da, eta besteak ez bezala ingurune honek goi-lautada txiki ugari ditu eta lehen aipatu bezala aurrekoan baino landaretza ugariago du.Tamaina txikiko ezkaiak (tomillo-Thymus vulgaris) eta erromeroak (Salvia rosmarinus) dira muino hauetako landaredia ugarienetakoak eta beraiekin batera sastraka arantzadunak.

Prezipitazio urriek urtaro lehorra asko luzatzeaz gain, hemen udarak oso beroak eta neguak oso hotzak izaten dira. Neguan ziertzoak ere askotan jotzen du eta horrek bizimodua oraindik are gogorragoa egiten du.

Argazki hontan, atzean dagoen mendia Moncayo da

Ur igel arrunta (Pelophylax perezi)

Cabezo del Fraile hegoaldean dagoen putzu hau ur igel arruntez beterik aurkitu genuen.

Ur igel arrunta (Pelophylax perezi)

Ferula communis

Buztanzuri horia (Oenanthe hispanica)kasu hontan pausatuta

Cabezo del Fraile gailurreko irudi bat

Eltze txinboa (Sylvia undata)

Orthetrum cancellatum emea

Izugarrizko forma bereziak sortzen dira leku guzietan

Crocothemis erythraea

Cabezo del Fraile gailurreko Antso Abarka gazteluaren aztarnetako bat.

Amiamoko zurian (Ciconia ciconia) presentzia ohikoa da Bardeetako nekazaritza laboreetako larretan

Cabezo del fraile ren beste ikuspegi bat

Argioilarra (Upupa epops)

Helianthenum sp

Zingita mirotza (Circus aeruginosus) arra

Zingita mirotza (Circus aeruginosus) emea

Cabezo del fraile tontor ondotikan Miru gorria ( Milvus milvus) pasatzen

Txinbo burubeltza (Sylvia melanocephala)

Mendi berdantza (Emberiza cia)

Miter feniziarra (Juniperus phoenicea)

Terraza guzi hauek benetan txundigarriak dira

Beste Arrano beltz (Aquila chrysaetos) bat

Cabezo del Fraile

Pyronia bathseba

Cabezo del Fraile iparraldean dagoen horma tzarra (Catedral deiturikoa)

Scabiosa sp

Inguruneko mendien formak benetan bereziak dira

Kutturlio arrunta (Galerida cristata)

Santolina sp

Kalandria (Melanocorypha calandra)

Punta de la negrako bidean aurkitu genuen lezkadi hau, Ingurune idor hauetan horrelako ur eremuak ezinbestekoak dira. Basamortuan oasien pareko dira.

Lezka txoriak kantatzen gelditu gabe

Punta de la Negrako beste irudi bat

Txirriskalak (Serinus serinus)

Orobanche sp

Arrano sugejalea(Circaetus gallicus)

Medicago sativa

Mirotz zuria (Circus cyaneus) emea

Ibilbideko beste zati bat

Anacyclus clavatus

Olibondo batean pausatutako(Olea europaea) Antzandobi kaskagorria

Malva sp

Bonelli arranoa (Aquila fasciata)

Lysimachia foemina

Kardantxuloa (Carduelis carduelis)

Klasea pinnatifida

Usapal Europearra (Streptopelia turtur)

Convolvulus arvensis

Araba zozo beltza (Sturnus unicolor)

Helianthemum apenninum

Delphinium gracile

Miru beltza (Milvus migrans)

Lygeum spartum

Pintzana (Frigila coelebs)

Horrelako hormetan ikusi genituen Harkaitz txolarreak

Harkaitz txolarrearen (Petronia petronia)

Pinu karraskaz (Pinus helepensis) osatutako basoan aurrera

Arrano txikia (Hieraaetus pennatus)

Erlatxoria (Merops apiaster)

Lurzoruak urak eta haizeak higatu dituzten buztinez, igeltsuz eta hareharriz osatuta daude, eta forma harrigarriak sortzen dituzte

Txoka arrunta (Carduelis cannabina)

Papilio machaon

Lurzoru mota hontan landareria irtetzea ez da batere erraza. Buztinez, igeltsuz eta hareharriz osatuta daude lur hauek.

Landa txirta (Anthus campestris)

La Plana de la Negrako eta Planoko goiko lautadetarako legokeen landaredi potentziala, arte eta erkametz baso bat izango litzateke, eta gune lehorrenetan, maldetan eta abar pinu karraskariarena nahastuko litzateke. Bainan malda handieneko lekuetan ez litzateke inoiz artadi bat sortuko, eta espero zitekeen zuhaitz handiena karraskari pinua izango litzateke.