LOREAK / BOTANIKA

Euskal herriko mendiak igoaz bidean aurkitu ditugun  loreen zerrenda duzue honako hau.

GORRIAK

 Anagallis arvensis- Pasmo belarra

Medikuntza popularrak,  eztula, gibel eta giltxurdineko gaixotasunen kontra erabiltzen du. Esan ohi da bakteria eta birusen aurka lan egiten duela. Landare arriskutsua da, ez bada erabiltzen behar den bezela.

Centaurea ornata

Crocosmia crocosmiflora- Zinta belarra

Bakteriak eragindako, azalan arazoak sendatzen ditu eta baita disenteria ere.

Cuscuta

Cuscuta

Fritillaria Pyrenaica

Fri

Helianthenum sp

Helianthenum sp

Lathyrus sp

Lonicera etrusca

 Papaver rhoeas-Amapolak

Medikuntza tradizionalean  erabiltzen den landarea da ,dituen propietate lasaigarriengatik.

Rosa agrestis-Rosa mosqueta

TXURIAK

Achillea millefolium- Milorria

Infusio moduan hartzen da sabeleko minak arintzeko.

Achillea oxyloba

Alliaria petiolata- Berakatz belar

Jan daiteken landarea da, kimu berriak eta freskuak entsaladetan erabili daitezke. Landarearen goiko aldea, C bitamina, kaltzio, potasio eta burnian da  aberatsa.

Allium ericetorum

Allium ursinum

Anacyclus clavatus

Arabis alpina

Arctostaphyllos uva-ursi- Azeri mahatsa

Arenaria grandiflora

Amelanchier ovalis

Androsace villosa

Anemone nemorosa-Baso anemona

Landare hau XVI. mendean erabiltzen hasi zen. Ozpinan mazeratzen utzi ondoren, ukendu  moduan erabiltzen zuten,  erreuma, gota, burukomina eta arnas sistema sendatzeko.

Landare freskua oso toxikoa da. Gaur egun ez da erabiltzen bere toxididadea dela eta. 

Angelica sylvestris

Anthemis sp

Arenaria montana

Armeria sp

Asphodelus albus-Porrosta-Anbulu zuria

Erromatarren garaian barazki basati bat konsideratzen zen, sustraiak pikuekin nahastuta jaten ziren eta haziak tostatuta. Aurrerago, gosete garaiean sustraieetatik hirina atera izan ohi zitzaion ogia egiteko, eta baita ere kola egiteko. Alkohola egiteko  ere erabili izan ohi da.

Astrantia major-Ataga belarra

Zurtoina infusio moduan hartu ez gero sabela eta giltxurdinen funtzionamendua hobetzen omen du.

Bellis perennis-Bitxilorea-Ostaiska

Bere hosto freskoak entsaladetan erabiltzen dira eta azalean erabili ez gero, zorna duten zauriak  sendatzen ditu.

Cardamine flexuosa

Cardamine pratensis

Bere hostoak B bitamina dute. Medikuntza popularrean entsaladetan nahasten zen eta odola garbitzeko balio  omen zuen.

Calluna vulgaris

Giltxurdinak, mazkuria eta prostatantzako da ona. Landare honek erleak erakartzen ditu eta bere eztia iluna eta zapore intentsukoa  izaten da.

Cephalanthera longifolia

Cerastium peruvianum

Chamaemelum nobile- Kamamila

Kamamila oso ezaguna de Euskal Herrian. Infusio moduan hartuta, sabeleko minak arintzen ditu.

Circaea luteniana

Cistus salviifolius

Clematis vitalva

Convolvulus arvensis- Ezkerte beltza

Convolvulus sp

Daucus carota-Basa azenarioa

Dianthus plumarius

Diplotaxis erucoides

Erica lusitanica

Erica vagans-Txilarra

Eriophorum angustifolium- Algodoi belarra

Euphrasia sp

Euphrasia alpina

Begietako arazoak sendatzeko erabiltzen da gehienbat, eta farmazietan kolirio moduan aurkitu dezakegu.

Fragaria vesca

Medikuntza popularrean erabilitako landarea da.Beherakoa, eztarriko mina,reuma, gota eta gibeleko gaitzak sendatzeko.

Bere fruitua jangarria da eta postreetako oso erabilia.

Filipendula vulgari

Galium odoratum

Helianthenum apeninunm

Helianthemum sp

Hepatica nobilis

Heracleum sphondylum

hormathophylla lapeyrousianum

Iberis carnosa

Tradizionalki gota eta erreuma sendatzeko erabilia. Homeopatian berriz ansiedade eta muskuluetako minak sendatzeko erabiltzen da.

Leucanthemopsis alpina

Leucanthemum sp

Linum sp- Linoa

Lithospermum officinale

Lygeum spartum

Melica celiata

Melittis melissophyllum

Mentha aquatica

Mentha piperita-Mentha belarra

Meum athamanticum

Myrhis odorata

Nepeta sp

Oxalis acetosella

Hostoak ez dira jangarriak.

Pedicularis foliosa

Poa bulbosa?

Potentilla alchimilloides

Pontentilla montana

Potentilla sterelis- Marrubi esterila

Prunella laciniata

Ranunculus pyrenaeus??

Rhaponticum coniferum

Rosa arvensis

Rosa spinossima

¡

Rubus fructicosus- Sasi lorea

Bere fruitua masusta da eta fruitu jangarria da. Beste erabilpenen artean mermeladak egin daitezke fruitu hauekin. Euskal Herrian non nahi aurkitzen den landarea da.

Sambucus nigra- Intsusa (Saúco)

Medikuntza popularrean era askotan erabiltzen da. Infusio moduan, katarroak, gripeak eta bronkitisak sendatzeko.

Ukendu moduan erabiltzen badugu, erredurak, herpesak eta zauriak sendatzeko balio du.

Saponaria ocymoides

Saponaria officinalis

Satureja montana

Saxifraga hirsuta

Saxifraga longifolia

Saxifraga paniculata

Sedum sp

Sedum sp

Sedum sp

Sedum album

Sedum dasyphyllum

Silene vulgaris-Garikota

Landare jangarria da eta oso preziatua. Negu bukaeran biltzen da , kimu berriak gozo gozoak dira orduan. Entsaladetan kimuak, zurtoinak eta lorak jan daitezke eta egosita berriz bere hostoak.

Spirantes sp

Stachys alopecuros

Stellaria sp

Stellaria holostea- Izar belar arrunta

Teucrium pyrenaicum

Medikuntza popularrean digestioari laguntzeko, sabeleko arazoak eta beherakoak sendatzeko erabiltzen da.

Thalictrum tuberosum

Thymus sp

Trifolium repens-Hirusta

Abereentzako kalitate handiko jakia da. Hosto gazteak entsaladetan eta egosita jan daitezke. Medikuntza popularrean erabilpen ugari ditu. Beste batzuren artean erreumaren kontra eta antiinflamatorio bezela erabili izan ohi da.

Valeriana sp

Valeriana??

Valerianella locusta

Viburnum lantana-Marmaratila

Landare honen egurra, zestoak egiteko erabiltzen zen.

Viola sp

HORIAK

Adonis vernalis

Anthyllis vulneraria- Zauri belar

Azaleko ebakiak sendatzeko erabiltzen zen.Belarrra txikituta, zuzenean azala gainean jarrita.

Adonis vernalis

Ezin da automedikatzeko erabili, glukosidoak dituelako. Bihotzeko arazoentzako erabiltzen da medikuntza popularrean.

Agrimonia eupatoria- Usu belar

Beherakoaren aurka oso ona da eta beste gauzen artean, azaleko anturak sendatzeko balio du.

Brassica sp

Arnica sp

Brassica sp

Carlina corynbosa

Cernuella virgata

Chondrilla juncea

Cytisus scoparius

Coronilla coronata

Coronilla minima

Crepis sp

Crepis biennis

Daphne laureola

Doronicum austriacum

Doronicum columnae

Erucastrum nasturtifolium

Euphorbia cyparissias- Esne belarra

Euphorbia serrata

Ferula communis

Foeniculum vulgare

Galatella linosyris

Galium verum

Belar honen proteina batek esnea kuajatzen du, eta garai batean gaztak egiteko erabiltzen zen, bainan kolore oso horia ematen zien gaztei.

Genista hispanica

Genista scorpius

Gentiana burseri- Errosta

Gentiana chemonante

Gentiana punctata- Errosta

Geum macrophyllum

Geum urbanum

Helianthenum oelandikun

Helianthenum nummularium

Helmionthotheca echioides

Helychisum stoechas

Hieracium sp

Hieracium alpinum

Hypericum androsaenum

Hypericum perforatum- Santio belar

Santio belarra popularki bakterien aurka eta zikatrizante bezela erabili izan ohi da.

Propietate magikoak dituela esaten da, osasuna, maitasuna eta poztasuna erakartzen dituela eta udarako soltizioko gauean omen dauka indarrik haundiena, hau da Ekainak 24-ean.

Jacobea vulgaris

Lactuta muralis

Lamiastrum galeobdolon

Lathyrus pratensis

Leontodon hispidus

Leontodon saxatida

Linaria propinqua

Linaria supina

Lysimachia nemorum

Lonicera peryclimenum- Basoetako atxaparra-Madreselva

Lotus corniculatus

Meconopsis cambrica

Medicago lupulina

Narcissus bulbocodium

Narcissus pseudonarcissus- Lilipa arrunta-Anbulu gaiztoa

Penintsula iberiarreko endemismo bat da eta derrigorrez babestu behar dugun landarea da. Narziso mota deberdinak bereiztea zaila da. Gure mendietan landare berezi hauetako bi aurki daitezke, Narcissus asturiensis eta Narcissus nobilis. Hala ere, esan beharra dago sailkapen zaileko landare talde bat dela. Horregaitik argitu gabeko hainbat alderdi daude. N.nobilis-aren kasuan, duela gutxi beste espezie bat bereizi da: N.varduliensis, diferentzia da bigarrenak ez daukala orban beltz txikirik estaminetako anteretan. Bi nartziso horiek, beste hirugarren batekin batera, N.palidoflorus, pseudonarcissus taldean sartuta daude.

Osyris alba

Papaver sp

Pallenis espinosa

Petrosedum sediforme

Potentilla reptans

Entsaladan jan daiteken landarea da. Ahal dela hosto gazte eta freskoenak hartu behar dira.

Potentilla crantzii

Primula eliator

Primula veris- Ostoiska-Udaberriko lora

Bere loreekin, infusio lasaigarriak egin daitezke.

 Primula vulgaris- San Jose lore goiztiarra

Ranunculus acris- Urre botoia

Garai batean azaleko arazoak sendatzeko erabiltzen zen, naiz eta lore freskuak azala narritzen duen.

Ranunculus repens- Urre botoia

Ranunculus ficaria/Ficaria verna- Korradu belarra

Ranunculus macrophyllyus

Rhinantus minor

Rorippa amphibia

Rorippa palustris

Santolina rosmarinifolia

Sarothamus scoparius

 Saxifraga aizoides- Aufarria

Sedum ochroleucum

Sedum acre

Sedum ochroleucum

Sedum sediforme

Senecio adonifolius- Zornabelarra

Senecio doronicum

Senecio jacobaea

Sinapis alba

Symphytum tuberosum

Sysimbrium irio

Sysimbriium officinale

Solidago virgaurea

Taraxacum officinale- Txikori belar

Jan daitekeen landare bat da. Potasion oso aberatsa da. Hosto freskoekin entsalada eta toniko depuratiboak presta daitezke.

Tragopogon pratensis

Tussilago farfara

Ulex europaeus- Otea

Zurtoin gazteak txikituta abereeen elikagaia izan daiteke. Garai batean baserritarrak sua egiteko erabiltzen zuten. Haziak toxikoak dira.

Verbascum lychinitis

Verbascum pulverulentum- Apo belar

Vincetoxicum hirundinaria

Viscum album-Mihura

URDIN/MOREAK

Aconitum sp

Hepatica nobilis-Gibel belarra

Aphyllanthes monspeliensis

Aquileguia sp

Aquilegia pyrenaica

Aquilegia vulgaris/alpina- Kuku belarra

Pozointsua da, naiz eta medikuntza popularrean erabili izana.

Aster alpinus

Brimeura amethystina- Jacinto pirenaico

Campanula sp

Campanula scheuchzeri

Campanula glomerata

Campanula patula- Ezkila lore

Campanula rotundifolia

Campanula traquelium

Carthamus mitissimus

Catananche carauela

Clinopodium alpinum

Cyanus sp

Crocus nudiflorus- Basa azafrana

Cichorium intybus- Txikori belar

Atxikoria. Sustraia tostatu eta infusioan hartzen da.

Delphinium gracile

Echium vulgare

Europa erdialdeko medikuntzan, lehortutako sustraiak, epilepsiari aurka egiteko erabiltzen zuten.

Eringium bourgati

Erinus alpinus

Euphrasia alpina- Begi belarra

Gentiana acaulis

Gentiana verna

Glandora prostata

Glechoma hederacea

Globularia cordifolia

Globularia punztata

Globularia repens

Hepatica nobilis- Gibel belarra

Landare freskua pozointsua da.

Bere hostoak bakarrik erabiltzen dira, eta propietate diuretikoak ditu. Esteetako inflamazioa jeisteko ere balio omen du.

Hyssopus officinalis

Medikuntza popularrean, eztarriko mina, urratutako eztarri eta abarretako erabiltzen zuten.

Iris graminea

Gaur egun irisan rizoma erabiltzen da oinarriko olioa ateratzeko. Gehinbat aromatizante eta zaporeen zuzentzaile bezala erabiltzen da.

Iris xiphioides- Lirio pirenearra

Jasione montana

Knautia dipsafolia

Lathraea clandestina

Lavandula angustifolia

Linum sp

Laxante suabe bat da. Egypto garaitik, ohialak egiteko erabili izan ohi da.

Linum narbonense

Linum suffruticosum

Linum usitassimum

Lithodora difusa

Lithodora prostrata

Lithospermum sp

Lysimachia foemina

Muscari comosum

 Muscari neglectum- Euli txoria

Myosotis- Oroi lore

Propietate zaurgarriak eta lehorgarriak ditu

Myosotis alpestris

Phyteuma orbiculare

Gure lurraldean landare honi ez zaio erabilpenik eman, bainan Frantzian eta Alemanian bere latex garratzari propietate afrodisiakoak egozten zaizkio, eta maitasunaren edo deabruaren landarea bezela ezaguten da.

Phyteuma pyrenaicum

Pinguicula grandiflora- Muki belarra

Beste erabilpen batzuren artean, zauriak ixteko erabiltzen da.

Polygala sp

Poligala vulgaris

Mukiak kanporatzeko eta garbitzeko erabiltzen da.

Prunella grandiflora

Prunella vulgari- Zolda

Pulmonaria longifolia

Gaur egun bronkitisa sendatzeko erabiltzen da. Lehortutako landarea, belar dendetan aurki dezakegu.

Erromeroa ( Rosmarinus officinalis)

Salvia sp

Salvia pratensis

Scabiosa cinerea

Scila lilio-hyacinthus

Landare pozointsua da.

Scila verna- Ezkila lore

Garai batean medikuntza popularrak bihotzeko arazoentzako eta diuretiko bezela erabiltzen zuten.

Sherardia arvensis

Silybum marianum

Solanum dulcamara- Azeri mahats

Pozointsua da, eta prozesatu egin behar da erabili ahal izateko. Homeopatian eszeman aurkako arazoetarako erabiltzen da.

Veronica chamaedrys

Ezaugarri toxikoak ditu eta horregaitik ez da medikuntzan erabiltzen.

 

Vicia cracca-Txingil

Bere fruitua txoriak jaten dute.

Vinca major

Viola sp

Garai batean lore hauekin jarabe bat prestatzen zen eztula sendazeko.

Viola canina

ROXAK

Adenostyles alliariae

Adenostyles sp

Adenostyles sp

Allium sp

Allium roseum- Baratxuria

Bere konposizio kimikoa dela eta landare hau sistema zirkulatorioa hobetzeko eta arteriosklerosiari aurre egiteko balio du. Landare hau baratzurin familiakoa da.

Anthillis montana

Anthyllis vulneraria- Aingeru hosto

Eragin astringente, desinfektantea eta pittin bat laxantea infusio moduan hartuta. Enplasto moduan erabilita beste gauzen artean gaiztotutako zauriak sendatzeko balio du.

Antirrhinum sp

Armeria alpina

Armeria sp

Astragalus incanus

Betonica officinalis- Otondo belar

Cardamine pratensis- Xanpora

Jan daiteken landare bat da, C bitamina dauka. Bere hostoak eta kimu berriak entsaladetan edo egosita jan daitezke. Propietate disgestiboak, eskorbuton aurkakoak, diuretikoak eta expektoranteak ditu.

Carduus acanthoides

Carduus carlinoides

Carduus nutans

Centaurea sp

Centaurea jacea

Centaurea paniculata

Centaurea scabiosa

Centaurium sp

Centaurium eythraea- Odol tantak/Libeazun

Europako alderdi batzuetan babestutako landarea da. Medikuntzan sabelako gaixotasunen kontra eragina du.

Centratus ruber- San Jorge lore

Propietate lasaigarriak ditu.

Cirsium acaulon

Cirsium vulgare

Cinoglossum creticum

Cirsium eriophodium

Cirsium filipendulun

Cistus albidus

Clinopodium alpinum

Clinopodium nepeta

Clinopodium vulgare

Colchium montanum

Daboecia cantábrica

Dianthus sp- Basa klabelina

Dianthus cartthusianorum

Dianthus deltoides

Digitalis purpurea- Kukupraka

Medikuntzan orain dela gutxi konturatu dia propietate oso onak dituela bihotzeko arazoak tratatzeko.

Dipsacus fullonum- Astalaharra

Azaleko defentsak indartzeko balio du. Markako kosmetikan erabiltzen da, azaleko kremak egiteko. Zurtoinak eta hostoak erabiltzen dira hortarako.

Epilobium sp

Epilobium montanum

Erica sp

Erica cinerea

Erica vagans- Txilar burusoila

Erodium cicotarium

Erodium glandulosum

Erythronium dens-canis- Txakur hortz

Tartaroak landare honen bulboak egosita jaten zituzten, oso elikagarria delako.

Eupatorium canabinum

Euphorbia amygdaloides

Galeopsis sp

Geranium cinereum

Geranium molle

Geranium phaeum

Geranium pyrenaicum

Geranium robertianum- Zaingorria

Beste gauzen artean, azaleko zauriak sendatzeko da ona.

Geranium sanguineum

Gladiolus illyricus

Hedysarum hedysaroides

Helianthenum sp

Iberis sp

Impatiens balfourii- Baltsamina

Iris graminea

Klasea pinnatifida

knautia arvernensis- Hatz belarra

Lamium sp

Lamium maculatum- Asun borta

Bere infusioa hartu ez gero, gorutza lasaitzen omen du.

Lamium purpureum

Lathyrus sp

Lathyrus latifolius

Lathyrus montanus

Lathyrus sylvestris

Lilium martagon- Zitori gorria

Erkidego batzuetan babestutako landare bat da. Aspaldian bulboa egosita jaten zen hirinakin nahastuta. Erreuman kontra ona da, eta garai batean, batzuen ustetan propietate magikoak ere ba omen zituen.

Linum viscosum

Lunnaria anua

Malva sp

Malva moschata

Malva sylvestris- Malba

Infusio moduan, eztula, katarroak eta gastroenteritisa sendatzeko erabiltzen da.

Medicago sativa

Mentha sp

Mentha longifolium-Asta menda

Mentha pulegium-Menta poleoa

Landare hau aspalditik erabiltzen da, intsektuen repelente bezela, baita aromatizante bezela edo infusio moduan, digestioa ondo egiteko. Infusioetarako hostoak bakarrik erabiltzen dira.

Mentha aquatica- Xipa belarra

Myrrhis odorata

Notobasis syriaca

Onobrychis montana

Onobrychis vicifolia

Ononis sp

Orobanche sp

Pedicularis sp

Pedicularis palustris

Poligala calcarea

Pratensis- Xanpora

Rosa micrantha

Rhododendron ferrugineum

Bere infusioa ez da komenigarria, bere osagai guztiak ez direlako ezagutzen. Alpetan, buruko min, hipertentsioa eta erreuma sendatzeko erabiltzen zen.

Rosa pendulina

Rubus fruticosus

Salvia verbenacea

Saponaria caespitosa

Saponaria ocymoides

Sempervivum sp

Sempervivum tectorum- Betilora

Bere zukua, erretako azalean jarri ez gero, azala lasaitzen du. Erromatarrek beraien etxeetako teilatuan landatzen zuten, tximisten kontra babesten zuela pentsatzen zelako.

Silene acaulis

Silene pendula

 Scabiosa columbaria

Stachys officinalis- Otondo belar

Erromatarren garaian dena sendatzen zuela uste zuten.  Erdi aroan espiritu txarrei aurre egiteko, lepotik zintzilik eramaten zuten. Medikuntza popularrean, diarrea, asma e katarroak eta azaleko ebakiak sendatzeko erabiltzen da.

stachys alpina

Thymus sp

Thymus praecox

Thymus pulegioides

Erdi aroan, emakumeak hileroko mingarrien aurka erabiltzen zuten eta baita sexu nahia haunditzeko. Gaur egun erreuma, artitris eta muskuluen mina arintzeko erabiltzen da.

Thymus serpyllum

Europar komisioak goi arnas bideak sendatzeko gomendatzen du.

Trifolium alpinum

Trifolium pratense- Hirusta gorria

Loran burua, eszemak, psoriasis eta ulzerak sendatzeko balio omen du. 

Valeriana officinalis- Belar bedeinkatua

Medikuntza popularrean lasaigarri moduan erabiltzen da.

Valeriana tuberosa

Verbena officinalis- Berbena belarra

Berbena belarra oso erabilia izan da ritual magikoetan. Babestu eta zorte ona ematen duela uste da.

 Euskal herrian, infusio moduan erabiltzen da, katarroak, prozesu infekziosoak eta antibakterianoak sendatzeko. Enplasto moduan, eszema, erredurak eta orokorrean azaleko gaixotasunak sendatzeko. Esaten ohi da, Gipuzkoai belar baten izena jarri beharko bagenioke Berbenarena izango litzakela, gipuzkoarrok oso ezaguna dugun belarra bait da.

Vicia pyrenaica

Vicia sp

Vicia tenuifolia

BERDEAK

Aristolochia

Arum italicum

Asplenium trichomanes

Aquilinum-Garoa

Blechum spicant

Bromus rubla

Carlina acanthifolia-Eguzki lorea

Capsella bursa-pastoris- Artzain zakua

Medikuntza popularrean landare osoa erabiltzen da. Barne eta kanpoko odol  ustuak mozteko eta emakumeen hilekoa regulatzeko erabiltzen ohi da.

Chaerophyllum hirsutum

Crysosplenium oppositifolium

Daphne laureola

Echium vulgare

Euphorbia characias-Sator belar

Pozointsua da.

Euphorbia sp

Euphorbia palustris

Equisetum telmateia-Azeri buztana

Graminea sp

Helleborus foetidus- Otsababa arra

Oso oso toxikoa. Irensten bada hilgarria izan daiteke. Garai batean Antraxa eta gangleotako arazoak sendatzeko erabiltzen omen zuten.

Helleborus viridis- Otsababa eme

Medikuntza popularrean, txitxareak kentzeko erabiltzen da. Hosto lehorrak infusioan hartzen dira.

Hypericum androsaemum

Juncus- Ihiak

Kuzula sylvatica

Lemma sp

Madreselva- Atxaparra

Plantago lanceolata

Polypodium cambricum

Pteridium aquilonum

Saxifraga florurenta

Saxifraga paniculata

Scolopendrium- Orein mihia

Sedum sp

Sedum sp

Sedum sp

Stachys germanica

Trifolium sp

Umbilicus rupestris-Txantxapota

Urtica membranacea- Asun mintzakara

Verbascum pulverulentum

Bibliografia

Landareak identifikatzeko erabili dugun bibliografia honako hau da:

Atlas ilustrado de plantas medicinales y curativas- Susaeta

Flores de montaña- David Hernandez Albizu

Flores alpinas de Europa- Christopher Grey-Wilson/Marjorie Blamey

Pagoeta parkeko landare basatien gidaliburua- Gipuzkoako foru aldundia

50 hierbas buenas- Nekane Martiarena.

Guia de flores de Euskal Herria- Joana García

Plantas medicinales-Wolfgang Hensel

Eskertu nahiko genuke ere, Zarauzko Arkamurka natur taldeko kideei, landareak identifikatzen laguntzeagatik.