Harri eta artadi artean aurkitzen diren Badartzandi eta Urregarai (Santa Eufemi) mendiak dira egin genituena oraingo honetan. Markina Xemein eta Aulesti artean, Lea-Artibaiko bihotzean kokatutako bi mendi dira hauek.
Basurdea (Sus scrofa)
Bedartzandi gailur inguruan basurde bat atera zitzaigun, bainan ez da harritzekoa, izan ere, basurdea— Euskal Herriko mendietan nahiko ohikoa da, nahiz eta begien aurrean ikustea ez da izaten ohikoa. Ibilbide hontako artadi basoak aproposak dira; eguna gordeta pasatzeko eta gauez janari bila ibiltzeko. Orojaleak dira — sustraiak, fruituak, intsektuak eta haragi ustela jaten dute. Normalean ez dute erasotzen, baina kumeak badituzte edo inguratuta sentitzen badira, kontuz ibili behar da
Ibilbidea Atxagarai bolatoki ondotik hasi genuen, eta zirkularra izan zen: lehenik Bedartzandi igoaz, gero Santa Eufemi, eta amaieran abiapuntura itzuliz.
Bedartzandi: Harri multzoen eta basoen artean
Ibilaldiaren lehen zatian Bedartzandi mendira igo ginen. 700 metro inguruko garaiera duen mendi honek, gailurrera igotzeko harri multzo ikusgarriak eta bide estuak ditu. Mendiaren egitura geologikoa kareharriz eta karstifikazioz osatua daude.
Mendi hauetan kareharria da nagusi, eta horrek paisaiaren ezaugarri bereziak sortzen ditu. Kareharria urarekin erraz eraldatzen den harri sedimentarioa da, eta horren ondorioz, zonaldean karstifikazio-prozesuak nabarmenak dira: pitzadurak, leizeak, dolinak eta harri multzo bereziak agertzen dira.
Mendi mota hauetan ura lur azpira sartzen da, eta horrek iturri eta leize ugari sortzen ditu. Landaredia ere berezia da: artadia bezalako zuhaitzak, lur pobre eta harritsuetan hazten direnak. Kantera ugari daude, kareharria eraikuntzarako eta industria erabilerarako ustiatzen delako. Inguruan ikusi genituen harrobi zahar eta aktiboek kareharrizko egitura agerian uzten dute, eta horrek mendiaren barrunbe naturalak eta giza jardueraren aztarnak uztartzen ditu.Gailurretan, eguraldi lainotsuak eta eguzki izpi solteek momentu magikoak utzi zizkiguten. Bertan atseden hartu, argazkiak atera eta inguruko isiltasunaz gozatu genuen.
Santa Eufemi (Urregarai): eskualdeko gailur ezaguna.
Bedartzanditik jaitsita, Santa Eufemi mendira abiatu ginen. Mendi hau Urregarai izenez agertzen da kartografian, baina Santa Eufemiako ermitagatik eskualdean horrela ezagutzen da.
Gailurrera iristeko eskailera luze eta ikusgarriak igaro behar dira, eta goian Andra Mari baseliza dago. Bertatik Lea-Artibaiko bailara eta Bizkaiko kostaldea ikusten dira, eta atseden hartzeko leku aproposa da. Behekaldean dituzue ibilbidean zehar ikusitako landare hegazti, basurde zein parajeei buruzko xehetasun gehiago.
Calluna vulgaris
Euskaraz erika edo txillarra izenez ezagutzen dena. Ingurune azidoetan ohikoa da. Erleek oso gustokoa dute, eta txillarraren eztia kalitate handikoa da.
Lysimachia vulgaris
Euskaraz lizamika arrunta edo lizamika horia bezala ezagutzen dena. Belardi hezeetan, ibaiertzetan eta larreetan hazten da.
Basoko barraskiloa (Cepaea nemoralis)
Konkaren forma espiralekoa da, eta kolore marroi argi eta iluneko bandak ditu. Mendialde, lorategi eta belardi hezeetan bizi ohi da. Kolore-aniztasuna: espezie hau oso aldakorra da konkaren kolorean, eta horrek ikerketa genetikoetan lagundu du. Espezie hau eredu gisa erabili izan da eboluzioaren ikerketetan, bere kolore-aldakortasun genetikoa dela eta. Naturak berak eskaintzen duen artea, ezta?
Bedartzanditikan itsaso aldera dauden ikuspegiak dira hauek
Taraxacum officinale
Txikoria basatia izenez ezagutzen da. Belardi, bazter eta lorategietan oso ohikoa da; lur mota askotan hazten da. Tradizioz digestiorako erabilia izan da, gibelerako eta gernu-eragile gisa. Lore honen bolatxo zuriak haizearekin hegan egiten dutenean, askotan desio bat esaten da haizean putz eginez. Haurtzaroko magia ukitu bat du.
Helianthemum nummularium
Eguzki-lorea edo kare-lore izenez ere ezagutzen da. Kare-harrian aberatsak diren lurretan hazten delako. Helianthemum generoko landareak eguzkiarekiko oso sentikorrak dira: loreak eguzkia dagoenean irekitzen dira eta iluntzean ixten. Horregatik, "eguzki-lore" deitzen zaio. Bedartzandi ingurunea (harritsua, lehorra eta landare baxuekin) oso tipikoa da espezie honentzat.
Elorri beltza (Prunus spinosa)
Elorri beltza ez da soilik fruituengatik ezaguna. Bere adarretan arantza zorrotzak izaten ditu, eta horregatik “spinosa” izena du. Antzinatik erabili izan da hesi naturalak egiteko, abereak kanpoan mantentzeko.
Sempervivum
Hostoak: Haragitsuak eta roseta moduan antolatuak, eguzkia jasotzeko egokiak. Harri artean, aldapa malkartsuetan eta lur pobreetan hazten da..
Dianthus superbus
Larrosa basatia, bezala ezagutzen dena. Oso usaintsuak dira, batez ere arratsaldean eta iluntzean. Belardi hezeetan eta larreetan hazten da. Lorearen egitura eta kolore bizia ikusita, ez da ohiko lorategiko landarea izatea, baizik eta basatia, naturak bere kabuz sortzen duen arte lan horietako bat.
Eryngium ?
Kardu urdin izenez ezagutzen da. Bere ezaugarri bereizgarrien artean daude: Ingurune harritsu eta lehorrak maite ditu. Eryngium bourgatii izeneko espeziea izan daiteke, bere hostoetan zain zuri nabarmenak izaten baititu.
Agiña (Taxus baccata)
izateko aukera handia du, eta horrek bereziki interesgarri egiten du paisaia. Eremu karstikoetan eta baso mistoetan ageri da, lur azido zein basikoetan moldatzeko gaitasunarekin.
Zuhaitz sakratutzat hartu izan da Euskal Herrian, Gipuzkoako armarrian ageri diren ur gaineko hiru zuhaitzak aginak dira. Horrek erakusten du gure kulturan duen pisua.
Campanula scheuchzeri
Harritzar eta belardi alpinoetan hazten da, kanpanila hauek ez dira soilik ederrak; ingurune gogorretan bizitzeko gaitasun handia dute. Harri artean hazten dira, eguzkiaren eta haizearen eraginpean, eta hala ere, kolore biziz distira egiten dute.
Bolbitius titubans
Belardi hezeetan edo materia organiko deskonposatuan hazten da. Ez da espezie arriskutsua, baina ezta jangarria ere.
Rubus ulmifolius
Sasi-martxuka izenez ezagutzen da. Zurtoinak sarritan arantzak ditu, eta landarea sasi moduan hedatzen da. Baso ertzetan, bide bazterretan eta larreetan hazten da.
Ibilbideari buruzko xehetasun gehiago hemen sartuta
Bedartzandi gailurretik gertu
Bedartzandi gailurretik grabatutako irudiak
Lasiommata megera
Landare ostalaria da: graminoideak (belar arruntak), beldarrak horietan elikatzen dira. Polinizazioan parte hartzen du, nahiz eta ez izan erleak bezain espezializatua. Tximeleta hau Euskal Herriko paisaietan oso ohikoa da, eta behatzeko erraza, eguzkitan pausatzen denean. Argazkilarioi ere oso erakargarria egiten zaigu, batez ere bere marrazki konplexuengatik.
Inguruko mendietan konifero eta eukalito landaketak dira nagusi
Lasiommata megera hegoak itxita
Hegoetako begi-orbanak: beltzak eta horixkak, oso bereizgarriak ditu.Horma edo harri gainean pausatzea, bere ohiko jokabidea da. Hegoen marrazki uhindunak, Satyrinae azpifamiliaren ezaugarri klasikoa da. Habitatak: harritsuak, hormak, belardiak dira. Sasoi aktiboa: udaberritik udazkenera. Ohiturak: eguzkitan pausatzen da eta oso territoriala da. Kamuflajea: marrazkiak harriaren testurarekin bat egiten dute, harrapakarien aurka babesteko.
Pitxartxar buru beltza (Saxicola torquata) oso harrunta da gure mendietan, otadi eta leku irekiak oso gustoko ditu
Sai arrea (Gyps fulvus)
Kostatik hain gertu hainbeste Sai arre ikusteak harritu egin ginduen
Arum italicum
Fruituak: uda aldean agertzen dira, luku gorri distiratsuak multzotan, oso deigarriak baina toxikoak. Habitatak: leku heze eta itzaltsuak, baso-ertzak, lorategi naturalizatuak Kontuz! Landare osoa toxikoa da, batez ere fruituak. Ez da gomendagarria ukitzea edo kontsumitzea.
Pyrrhocoris apterus
Euskaraz suhiltzaile-zomorroa edo suhiltzaile-zorriak bezala ezagutzen dira. Taldeka pilatzen dira eguzkitan berotzeko edo elikagai bila. Ez dute ziztatzen eta ez dira arriskutsuak gizakientzat. Normalean limoiondo, malba edo lipararen haziak jaten dituzte, eta kareharrizko ingurune lehorrak gustuko dituzte — beraz, gure mendi ibilbidean ikustea ez da harritzekoa!
Irudian agertzen den intsektua erle bat da, eta litekeena da Apis mellifera, hau da, erle europarra izatea — mundu osoan ezaguna eta erlezaintzan gehien erabiltzen den espeziea.
Gorputz iletsua du, polena biltzeko egokitua. Hegalen egitura garden eta mehea eta kolore horixka eta beltza du. Funtzio ekologikoari begira: polinizazioan funtsezkoa da, landare askoren ugalketa ahalbidetzen duelako. Honek erakusten du erleen eta loreen arteko harreman sinbiotikoa, eta zergatik diren hain garrantzitsuak ekosistemetan.
Melanargia galathea
Habitatak: Belardiak, larreak, baso-ertzak eta landaredi oparoko eremuak ditu gogoko. Ekaina eta abuztua bitartean du sasoi aktiboa. Batez ere graminoideak ditu gogoko. Polinizazioan parte hartzen du, nahiz eta ez den erle edo Pieris bezain espezializatua. Ez da espezie mehatxatua, baina paisaia naturalen galera kaltegarria izan daiteke.Tximeleta hau oso ohikoa da Euskal Herriko mendialde eta kostaldeko belardietan, eta bere marrazki kontrastatuengatik erraz identifikatzen da. Argazkiak ateratzeko ere oso erakargarria egiten zaigu beti!
Sorbeltz arrunta (Apus apus)
Sorbeltz ugari ikusi genituen ibilbide osoan zehar, euskarazko izendegian izen ugari dituzten arren, gehienetan sorbeltz arrunta (Apus apus) bezala izendatzen da. Hona hemen hegazti harrigarri hauen ezaugarri nagusiak: Lumajea: beltz-beltza goitik eta behetik, eztarri argixeagoa duelarik. Hegoak: luzeak eta igitai formakoak ; hegaldia azkarra eta arina egiteko egokitua. Ia bizitza osoa airean ematen dute —jan, lo eta kopulatu ere hegan egiten dute. Oso migratzaileak dira: udaberrian iristen dira Afrikatik Euskal Herrira, eta abuztuan itzultzen dira hegoaldera. Hegazti nekaezinak dira, eta askotan enarekin nahasten dira, nahiz eta talde taxonomiko desberdinetakoak izan.
Oraingo ibilbide zoragarri hau, Aiako Harrien hegoaldeko magaletatik hasi genuen, Ursain gainetik hasi eta Beran bukatzeko. Kopako Harria (596 m) Aiako Harrien hegoaldeko aurpegian dagoen gailur ikusgarri bat da, GR-11 ibilbide ospetsuaren ondoan. Nafarroa eta Gipuzkoa arteko muga naturala osatzen du, eta Bidasoa ibaiaren goialdean kokatzen da, Endarlatsa inguruan.
Gipuzkoan jarduera ekonomikoa izan da mendietan mendeetan zehar eta basoak oso landuak daude. Endara inguruko basoetan ere egon da giza jarduera baina aspaldi utzia da. Ondorioz berreskuratzen joan da. Horrelako baso masa natural gutxi ditugu hemen inguruan eta horri lotutako fauna (Okilak, basa-harrapariak...) eta landaredia dira hemengo balio handienak. Behekaldean dituzue horietako adibide batzuk.
Endara inguruko hariztia, Aiako Harria Natura Parkearen barruan, Gipuzkoa osoan ikusi dudan altxor haundienetako bat da. Bereziki geroz eta harizti natural gutxiago daudelako, eta gainera hainbeste haritz kandugabeko zuhaitz (Quercus petraea) daudelako, haritz hauek oso toki gutxietan mantendu dira. Haritz kandugabea (latinez Quercus petraea) Euskal Herriko zuhaitz autoktonoa da, eta haritz kandudunaren (Quercus robur) oso antzekoa. Biek ala biek “haritz” izena jasotzen dute, baina bada ezberdintasun nabarmen bat: "Kandu" edo "txortena" da ezkurrak adarretik zintzilik egoteko erabiltzen duen zurtoin txikia. Haritz kandugabeak ez du txortenik: ezkurrak zuzenean ateratzen dira adarretik, gerezi baten moduan zintzilik egon gabe. Hortik datorkio izena: kandugabe".
Haritz kandugabeen basoak ez dira oso arruntak Gipuzkoan. Izan ere, mendeetan zehar baso zabalak galdu egin dira, eta espezie hau ez da hain ugaria haritzen familiaren barruan. Haritz kanduduna (Quercus robur) zabalduago dago Gipuzkoan, batez ere ibaiertzetan eta lur emankorretan. Baso mistoetan eta behe-lautadetan aurkitzen da sarri, eta baserri inguruko zuhaitz bakarti gisa ere ohikoa da.
Kopako harri gailurretik grabatutako irudiak
Euriaren eta hezetasunaren eraginez, basoak berde-berde aurkitu genituen, euri asko egiten duen eskualdean dago kokatua eta bertan ondo kontserbatutako baso atlantiko batekin egin genuen topo: haritzak, gaztainondoak edo pagoak dira nagusi bertan.
Orkatza (Capreolus capreolus)
Baso ikusgarri hauek biodibertsitate handiko habitatak dira, eta berebiziko garrantzia dute, batez ere Irun edo Errenteria bezalako ingurune hain poblatuetatik gertu egonik. Hemen, denborak beste erritmo bat du, eta naturak berak markatzen du pausoa.
Kopako harriaren hegoaldeko aurpegia
Kopako Harriaren harroilak eta harkaitz-formazioak ikusgarriak dira, eta Aiako Harrien granitozko masa horren parte dira.
Gailurretik, ikuspegi zabalak daude: mendebaldera Larrun, iparraldera Bidasoa eta itsasoa, eta hegoaldera Nafarroako mendialdea dago.
Okil ertaina (Leiopicus medius)
Ingurua hegazti behaketarako leku paregabea da. Bere harroiletan sai arreak eta belatzak ikusi genituen, eta baso eder horietan okilen soinua edo kaxkabeltz eta abarrena nun nahi entzuten zen.
Sai arrea (Gyps fulvus)
Ibilbidean zehar Endara urtegia igaro genuen, Endara errekaren urak Bidasoara isurtzen dira. Basoaren erdian dauden urtegiek paisaiari ukitu berezia ematen diote.
Kopako Harrira igotzeko ibilbide ugari daude, baina guk Endara aldeko aurpegitik ekin genion, GR-11aren zati bat jarraituz. Bidea ondo seinaleztatua dago, eta bide berdeak, baso-pistak eta bidezidorrak tartekatzen dira. Gailurrera heltzean, Aiako Harria parez pare ageri da, eta inguruko isiltasuna eta natura basatiaz gozatzeko aukera paregabea eskaintzen du.
Guk egindako ibilbideari buruzko xehetasun gehiago hemen aurkituko dituzu
Belatz gorria (Falco tinnunculus)
Endara erreka
Txantxangorria (Erithacus rubecula)
Ibilbideari buruzko xehetasunari begira
Miru gorria (Milvus milvus)
Kopako harriko harroiletan, basa fauna babesteko eskalada egitea galarazita zegoen
Zozoa (Turdus merula)
Ursain gaina, ibilbidearen hasiera
Kardantxuloa (Carduelis carduelis)
Pago ederrak ere gurutzatu genituen ibilbidean
Birigarroa (Turdus philomelos)
Endara urtegia
Txinbo kaskabeltz emea (Sylvia atricapilla)
Zuhaitz zaharrak
Scilla sp
Kattagorria (Sciurus vulgaris)
Asphodelus albus
Ibilbide bukaeran Beran, etxalde ikusgarriak daude
Lithodora sp
Berako beste etxaldeetako bat
Bera herrira iritxi aurretik igaro genuen pagadia
Euphorbia sp
Arrabio arrunta (Salamandra salamandra)
Cardamine pratensis
Bidasoa ibaian eman genion bukaera gure ibilbideari
