Iturrigorri Arabakoa da, Badardegi berriz Bizkaikoa. Biak Gorobel /Sierra Salvada mendilerroaren parte dira, eta paisaia bateratua osatzen dute, baina lurralde banaketa bien artean definitzen da. Ibilbidea Mastin txakur eta tudanca behiez inguratuta egin genuen. Ingurune horretan otsoa ere izaten omen dute. Oso zaila da ikustea, baina bere presentzia sumatzen da: artaldeetan dauden mastin txakurren jarreran. Defentsa dira, alerta dira, eta batzuetan, guri egin ziguten bezala aurre egitea da haien lana. Guk sustoa hartu genuen, baina haiek beren lana egiten ari ziren: artaldea babestu, mehatxu posibleen aurrean jarrera irmoa erakutsiz.
Tubanca arraza eta otsoa; Tudanca behiek gorputz sendoa begirada sakona eta adar luzeak zein kurbatuak dituzte, eta horrek seguruena otsoei aurre egiteko asko lagunduko diotela pentsatsera garamatza. Mendian asko inponitzen dute, gu izan ginen testigu eta gizakiaren presentziarekiko distantzia eskatzen dute. Otsoa dabilen inguruetan behiei adarrak moztea baino erabaki okerragoak gutxi izango dira. Zeren adarrek defentsarako gaitasun fisikoa ematen die.
Adarra ez da soilik apaingarri bat: otso baten aurrean, adar horiek arma eraginkor bihur daitezke. Arraza honi taldean ibiltzeko portaera ere ikusten zitzaien eta horrek otsoaren aurkako babesa indartzen du. Taldean behiek elkar babesten dute, batez ere txahalak daudenean.
Abeltzainen arabera, tudanca behiak ez dira erraz beldurtzen, eta otso baten aurrean ez dute beti ihes egiten; batzuetan aurre egiten diote, batez ere taldean badaude. Otsoen aurrean arriskua, hala ere, existitzen da, zero arriskua ez da lortuko, baina erabaki egokiek asko lagunduko dutela dudarik ez. Otsoek ahulenak bilatzen dituzte: txahalak, bakartuta dauden behiak edo gaixoak. Tudanca behiak ez dira izango otsoaren aurrean garaiezinak, baina adar horiekin beste arraza batzuek baino aukera gehiago izango dituzte erasoa uxatzeko, batez ere baldintza egokietan.
Artalde honetako mastinek aurre egin ziguten eta ibilbidea modifikatzera behartu ginduen, artaldetik hal den urrutien pasatzeko.
Zein da oreka? Otsoa, mastina, behia, artzaina, mendizalea…
Dena den, ibilbidean gurutzatu genuen kartel honetan irakurri daiteken bezala, Gizakia, abereak eta otsoen arteko oreka egokia izatea ezinbesteko baldintza izaten jarraitu beharko du: Eta zeregin horretarako, elkarbizitza bideratzeko, mastinen edo artzainen presentzia, funtsezkoak izaten jarraituko du.
Burgos lurraldean kokatzen den Llorengoz de Losa izan zen gure abiapuntua, lehenbizi Badardegi gailurra egin genuen eta gero Ibilbide zirkular bat osatzeko Iturrigorri gailurra eginez.
Badardagi (Lehenbizikoa) eta Iturrigorri (Bigarrena) , 1000 metrotik gora dauden gailur zoragarri batzuk dira, Aiarako haranaren gainean altxatzen direnak. Argazki hau Urduñatik dago aterata.
Miru gorria (Milvus milvus)
Iturrigorri mendiari izena iturri gorrixka batetik datorkio, baina bere izana harriaren irmotasunean dago.
Gailurretatik kantauri itsasoa ere sumatzen da urrunean.
Zapelatza (Buteo buteo)
Zapelatza da Euskal Herriko arraparirik arruntenetakoa, ibilbide honetan ere sarri ikusi genituen zutaberen baten edo argi-indar posteren baten pausaturik, geldi-geldi inguruneari begira. Ez da deskantsatzen ari: horixe da bere ehiza-teknika nagusia, harrapakina begiz jotzeko zain egotea
Beste Zapelatz (Buteo buteo) bat
Txarlazo eta Solaiera artean kokatuta daude gailur hauek.
Badardegi gailurretik grabatutako irudi zirkularra
Elorri zuria (Crataegus monogyna) udaberrian loratzen da, apirila eta maiatza bitartean, eta udazkenean ez du lorerik izaten. Hala ere, udazkenean badu beste ezaugarri nabarmen bat: bere fruitu gorrixkak, mahatxuriak edo elorriburuak, oso ikusgarriak eta fauna askorentzat elikagai baliotsuak direnak.
Elorri beltza (Prunus spinosa) berriz, udazkenean bere fruitu beltz urdinxkekin nabarmentzen da, basarana izenez ere ezaguna, eta basabizitza zein gizakiarentzat interesgarriak direnak.
Iturrigorriko gailurra bidean
La Lastrilla izeneko ingurua. Behor ugari gurutzatu genuen ibilbidean
Hegoaldera begiratuta Txarlazo ingurual ageri dira
Belatz gorria (Falco tinnunculus) ale batzukin ere topo egin genuen
Zumarraga eta Urretxutik gora: bi ibilaldi, bi arnasaldi, gailur hurbilak, begirada zabalak
Udazkenak berezkoa duen lasaitasun eta kolore goxoekin, bi txango egin genituen Zumarraga eta Urretxu ingurutik: Bata Izazpi eta Samiño gailurretara eta bestea Irimora. Biak ingurune industrial baten bihotzean kokatuak daude, baina, hala ere, arnasa hartzeko eta begirada urrutira zabaltzeko leku paregabeak dira.
Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo) migrazioan
Antiguatik Izazpi eta Samiñora: Ibilbide zirkular bat
Lehen ibilaldia Antigua ermitaren ondotik abiatu genuen. Artadi, pinudi, haritz, pago zein larre artean, bideak gorantz egiten du, lehenbizi lasai eta azken unean Izazpiko gailurrera iritxi aurreko malda gogorra dago.
Izazpiko gailurrera iristean, Aizkorri-Aralar mendilerroa ageri da hegoaldean, eta Samiñora jarraituz, Udalaitz eta Anboto aldera zabaltzen da ikuspegia.
Gailur bien artean, txilardi Alertze eta baso mixto artean, basafruituak ugari ikusi genituen: elorri beltza, gorosti helduak, masustak eta sastraka artean ezkutatzen diren txoriak.
Pagausoak (Columba palumbus) ikustea beti da pozgarria, eta udazken honetan, migrazio garaian, are ohikoagoa da ale solteak edo talde txikiak ikustea mendietan barrena. Ale hau Irimo gailur ondo ondotik pasa zitzaigun. Hegoaizeak hegazti pasa ekarri zuen: Pagausoak, pintzanak, zapelatzak, miruak eta txori txikiak, hegoaldeko bidea hartzen.
Samiño gailurretik Urola bailarako paisaia zabaltzen da, Izarraitz eta Ernio urrunean, eta inguruko herriak haranetan. Samiño (Irumugarrieta izenez ere ezaguna) eta Izazpi mendilerroaren parte da. AzkoitiaAzpeitia eta Zumarraga artean kokatua, Gipuzkoako bihotzean dagoen gailur ikusgarri bat da. Samiño gailurra, bere larre zabalekin, abeltzantzarako dago egokitua.
Gure bigarren txangoa Santa Barbara baseliza ondotik abiatu genuen, eta zuzen zuzen Irimo gailurreraino igo ginen, ondoren, ibilbide zirkular bat osatuz mendiaren atzekaldetik jaitsiz. Bideak aldapa handiagoak ditu, baina basoaren babesean igarotzen da zatirik handiena. Gailurrean, berriz, ikuspegia zabaldu egiten da.
Behe laino artean, isil-isilik zeuden behe haranetako herriak. Irimo gailurra, bere antena eta gurutze haundi batekin, ez da mendirik basatiena, baina badu zerbait: bakardadearen eta hurbiltasunaren arteko oreka, eta inguruko biztanleentzat ihesbide ezin hobea.
Irimo: monolaborantzaren eta baso bizien arteko muga. Irimo mendian, batez ere hegoaldeko maldetan, alertze (Larix decidua) eta japoniar zedroaren (Cryptomeria japonica) monolaborantza da nagusi. Zuhaitz hauek hazkunde azkarra eta egur komertziala eskaintzen dute, baina bioaniztasunari eta paisaiaren aniztasunari kalte egiten diote.
Eskerrak Irimoko iparraldeko aurpegian oraindik ere pagadi batzuk mantentzen diren, batez ere Irimo mendiko atzekaldean. Pago horiek, hosto zabaleko zuhaitz autoktonoak izanik, bizileku eta elikagai ugari eskaintzen dituzte hegaztientzat, intsektuentzat eta lurreko fauna txikiarentzat.
Izazpi gailurretik grabatutako irudi zirkularra
Bi ibilaldi hauek erakusten dute zer garrantzitsua den mendia, batez ere industria eta trafiko artean bizi garenontzat. Gailur hauek ez dira urruneko paraje basatiak, baina horrexegatik dira hain baliotsuak: etxetik gertu, isiltasuna, bakea eta bide-batez bihotza zabaltzen zaigun inguruneak dira
Izazpi eta Samiño gailurrak egiteko egin genuen ibilbideari buruzko xehetasun gehiago hemen
Iparraldeko elorri zuria - Crataegus monogyna)
Irimo gailurra egiteko osatu genuen ibilbideari buruzko xehetasun gehiago duzue hemen
Haritzari zergatik batzuetan "Haritz kanduduna"(Quercus robur) deitzen zaion; Izen hori ematen dioten ezaugarri bereizgarriak hauek dira: Kanduduna: "pedunkuluarekin" edo "kanduarekin" esan nahi du. Horren arrazoia da espezie honetako ezkurrek kandu luzea dutela, kandurik gabeko beste haritz espezie batzuekin (hala nola,haritz kandugabeaedoQuercus petraeaespeziearekin) alderatuta.
Izazpi eta Samiño artean bidegurutze hau igaro genuen , non Loiola Santutegira, Samiñora edo S. kristobalerako bideak hartzen diren bertan.
Txioen (Phylloscopus trochilus)migrazio handia egokitu zitzaigun egun horretan
Izazpin gora
Negu txirta (Anthus pratensis) ugari ere iritsi dira gure mendietako larreetara
Txantxangorriak (Erithacus rubecula) ugari ikusi genituen mendi ibilaldian
Ibilbidearen bigarren zatian, kilometro bat inguruko sastrakadi bat gurutzatzea tokatu zitzaigun
Pitxartxar buru beltzak (Saxicola torquata) mendiko otadiak oso gustoko ditu
Pinus sylvestris, hau da, pinu gorria, Euskal Herriko mendietan (Izazpi, Samiño…) asko landatu izan da, batez ere XX. mendetik aurrera, egurra ateratzeko helburuarekin. Ez da guztiz autoktonoa, baina askoz egokiagoa da mendi garaietarako edo klima hotzagoetarako radiata baino.
Sai arreak(Gyps fulvus) Sarraskijaleak dira eta hildako animaliez elikatzen direnez, Samiño inguruko larreetan barrena bazkatzen dauden abereena inguratzen ziren. eta horrek hainbat habitatetan mugitzeko aukera ematen die, betiere ganadua edo fauna hila eskuragarri badago. Gipuzkoan ere badaude koloniak, eta erroldak egin dira lurraldean hainbat kolonia kokatuz, nahiz eta populazio handienak Araban eta Nafarroan egon.
Arrano txikiarentzat (Hieraaetus pennatus) hegoalderako migrazioan Samiño, Irimo eta inguruko gailurrak— pasabide naturalak dira hegazti migratzaileentzat, eta arrano txikia horietako bat da.
Animali basatiek basafruituak jaten dituzte (gorosti, ezpela, basaranak, mugarrak, masustak…) eta horien haziak kaka bidez zabaltzen dituzte. Hori funtsezkoa da basoen birsortzean.
Gereziondoak (Prunus avium) eta intxaurrondoak (Juglans regia) mendian topatzea beti da pozgarria, eta euren presentzia askotan adierazten du gizakiaren eta naturaren arteko harreman zaharra.
Samiño gainetik Zumarraga dagoen ikuspegia
Intxaurrondoa (Juglans regia)
Baserri inguruetan elikagai iturri tradizionalak dira: gereziak udaberrian eta intxaurrak udazkenean, baserritarren dietan eta merkataritzan garrantzitsuak izan dira.
Mendizaleon plazer txikietako bat: Irimo edo beste gain batera igotzean, egun garbi batean Udalaitz eta Anboto bezalako mendiak aurrez aurre ikustea da. Ikuspegi horiek badute zerbait magikoa — mendien arteko elkarrizketa isila dirudi.
Vanessa atalanta, ezagunagoa “almirante gorria” izenarekin, Europako tximeleta ikusgarrienetako bat da, eta udazkean, migrazio garaian Euskal Herriko mendietan ikustea ohikoa da, .
Ezki hostozabala (Tilia platyphyllos) zuhaitz sendo eta hostotsua da, Euskal Herriko klima heze eta freskoetan ondo egokitzen dena. Herri inguruetan edo jardinetan nahiko arrunta da.
Jatorria: Ipar Ameriketan du. Zuhaitz hau azkar hazten dena da eta udaberrian lore zuri usaintsuak ditu.Egurra sendoa duenez, eta paisaia errehabilitatzeko edo errepide bazterretan landatzeko erabili izan da. Inbaditzailea izan daiteke, zeren lurzoruaren konposizioa aldatzen du eta bertako espezieak baztertzen ditu.
Dioscorea communis, euskaraz, apo-matsa edo “asta-matsa izenez ezagutzen da, eta zuhaixka igokari toxikoa da, Euskal Herrian leku askotan ikusi degu.
Izazpi mendira bidean
Huntza, (Hedera helix) Landare igokaria, betiberdea eta oso ohikoa Euskal Herriko baso eta paretetan.
Pulicaria dysenterica
Izazpi hegoaldeko malda guzia erreta aurkitu genuen. Otadiak erretzea larre bihurtzeko ohitura zabaldua izan da abeltzainen artean, batez ere mendiko larreak berreskuratzeko helburuarekin. Azken aldian ikusi den bezala, kontrolik gabe erretzeak baso-suteak eragin ditzake, eta noski lurzorua pobretu.
Alertzea (Larix decidua) hostoerorkorra den konifero bakarrenetakoa da, hau da, udazkenean hostoak galtzen dituena.
Lawson alzifre landaketa, bere azpia penagarria geratzen da, baso hil bat da, ez dago landarerik eta bizitzarik. Lawson alzifreak itzal handia sortzen du, eta bere hostoek lurzorua azidotzen dute. Horrek zaildu egiten du beste landare espezieek haztea, eta horregatik Lawson alzifre landaketen azpian ez dago bizitzarik.
Beste Alertze (Larix decidua) landaketa bat
Mantis religiosa
Bere izen zientifikoa —religiosa— aurreko hankak otoitz egiteko moduan jartzen dituelako datorkio
Mentha sp
Menta beste menta azpiesziekin erraz hibridatzen da, eta horrek identifikazioa zaildu dezake, gainera errizoma bidez azkar zabaltzen denez, kontrolik gabe ingurumenaren oreka alda dezake
Urre botoia (Ranunculus sp), Euskal Herriko larre eta soroetan ohikoa den landarea duzue, “Urre botoia” izena lorearen kolore distiratsuagatik datorkio, eguzkitan distira egiten baitu eta horrez gain landare honek bulbo antzeko sustrai lodia duenez bere izen zientifikoa bulbosus hortik datorkio.
Centaurea sp
Irimo mendira igotzen aurkitu genuen bordatxoa
Taraxacum officinale
Taraxacum generoa, euskaraz “txikoria belar” edo “diente de león” izenez ezaguna, Asteraceae familiako landare loredunen multzo zabala da, eta Euskal Herrian oso arrunta da
Sequoia sempervirens, “Kaliforniako sekoi gorria”, munduko zuhaitzik altuena da
Txilar morea Erica cinerea
Euskal Herriko mendietan lur azidoetako landare bereizgarrietako bat da.
Basa azafrana Crocus nudiflorus
Irimo gailurretik aurrez aurre Udalaitz eta Anboto aldea ikusten dira
