Urte sasoi hau Nafarroako erriberan harrapariak ikusteko garai ezin hobea dela jakitun, pasa den astean Juantxo Unzuetarekin batera egun pasa joan ginen bertara. Gainera egun batzuk lehenago Emilio Salvatierrak eta Alfonso Senosiainek Eguzki arrano iberiar (Aquila adalberti) bat ikusteko aukera izan zuten inguruan eta aukera ezin hobea zela bertara joateko ikusi genuen.
Tamaina haundiko hegaztia izanik, hegan egitean, haize korronteak aprobetxatuz altura haundia hartzen dute eta ondorioz edozein lekutatik erraz ikusteko aukera eskaintzen dute.
Gure kasuan, suerteko izan ginen eta ale baten ordez bi ikusi genituen. Itxura guzien arabehera bikote bat izango da, bata haundiagoa eta seguruena emea izango dena eta bestea txikiagoa eta arra izango litzatekeena. Lehen aldia izango litzateke Nafarroan, hegaztizale guziontzat hain enblematikoa den Eguzki arrano iberiarraren bikote bat errejistratzen dela.
Gure artean harruntagoa den Arrano beltzarekin alderatuz, Eguzki arranoak sorbaldak zurixkak ditu eta buruaren garondoa eta alboak zurbilagoak ditu.
Arrano beltzarekin konparaketa bat egite aldera, Arrano beltzek (Aquila chrysaetos) ez dute izaten sorbalda aurrekaldean zuritazun hori. Arrano beltzak harruntagoak dira Nafarroa aldean, ez hainbeste kantauri ixuri aldeko mendietan.
Eguzki arrano iberiarra munduan zehar Penintsula iberiarrean bakarrik aurkitzen den espeziea da eta bere populazio nagusia batez ere hiru lurraldetan banatzen da. Doñanakoa, Toledoko mendietakoa eta Extremadura aldekoa da. Hau horrela izanik, orain Nafarroa hegoaldera etortzeak, espeziearen sakabanaketa eremua zabaltzen ariko dela nahiko luke adierazi.
Eguzki arrano iberiarraren bizi iraupena untxiarekin oso lotua dago eta gaur egun Nafarroako erriberara untxiez betea aurkitzen denez, lehenago edo beranduago Eguzki arrano iberiarra bertara iritxi behar zuela ikusten zen. Suerte pixka batekin ea bikote hau bertara itsasten den eta txitak aurrera ateratzen dituen. Denbora izango da testigu!
Beste untxi bat. Eguzki arrano iberiarraren elikadura naguasia.
Eguzki arrano iberiarraren lumajea hainbat adin motatatik igarotzen da, urteak aurrera egin ahala lumajea gehiago ilunduz, bere bizitzako zein urtarotan dagoen zehazteko erabiltzen da lumajearen kolorea. Bigarren eta laugarren urteen arteko lumajea da konplexuena, lumaje argi ilunak nahasian dituen urtaroak direlako. Goiko argazkikoa da horren lekuko, heldua izatean gorputzean dituen lumaje argi horiek ilundu egingo zaizkio guztiz.
Helduek 5 edo 6 urtetik aurrera hartzen dute behin betiko lumaje ilunagoa eta burua zein lepoaren zati handi bat izan ezik gorputzaren beste atalak oso itxura ilunekoak izaten ditu. Lepoa zein buruko atal horiek kolore arre-horixka izaten dute, ez heldua baino are zabalagoa eta biziagoa. Sorbaldaren aurrekaldea oso zuria dute, Arrano beltzarekin bereizteko ezaugarrietako bat da zuritazun hau.
Aurretik begiratuta hegoaren aurrekaldea oso txuria ikusten zaie
Eguzki arrano iberiarra hegan pasatzen den inguruetatik beste harrapari txikiagoak bere pasora irtetzen dira, zeren beraien etsai zuzena ikusten dute eta amorru biziz bera uxatzera irtetzen dira. Goiko argazkian bera uxatzera irten dena Zingira mirotz (Circus aeruginosus) eme bat da. Tamaiñu aldetik bi harraparien artean dagoen konparaketa nabarmena da. Eguzki arrano iberiarrak hegaldi ikusgarria du, bere haunditasunak ematen dio ikusgarritasun hori. goiko argazkikoa da horren lekuko.
Eguzki arrano iberiarrak kabiak egiteko zuhaitz haundiak erabili izan ohi dituzte.
Helduaren koloreak ilunagoak dira, bainan beti ere sorbaldaren aurrekaldeko zuritazun horrekin. 5 urte ingurutik aurrera hasten da askoz lumaje ilun homogeneoagoa izaten.
Andia mendilerroa, beste batzuk Andimendi ere deitu izan diote, Nafarroa garaian kokatzen da, Sakana haranaren, Goñi herrixkaren eta Urbasa mendilerroaren artean. Urbasa eta Andia mendilerroak Urbasa-Andia natura parkea osatzen dute. Euskal herriko erdigunea ere Andia mendilerroan kokatzen da. Erdigune hau kalkulatzeko. Felix Isasa ingeiariak formula matematiko batez masa zentroaren propietate bat erabili zuen; non gorputz bat edozein puntutatik zintzilikatzean, puntu horretatik marraztutako marra bertikala masa-zentrotik pasatzen delarik beti.
Lezizagoa gailurrean Beriain mendia aurrez aurre dela
Mendilerroaren eskuin ezker dauden basoak pagadi ederrez daude osatuta eta goikaldean berriz abeltzaintzarako larre zabalak daude. Proportzio txikiagoan harizti edo txilardi batzuk ere ageri dira. Iparralde eta mediterraneo ixuri aldeak muga egiten dute bertan, hori dela eta biodibertsitatean oso aberatsa da. Goikaldeko larreetan ibiltzen diren abereekin ederki interaktuatzen dute inguruko harroiletan bizi diren sai arreak, ugatzak edo sai zuriak. Hainbeste abereen artean beti izaten da bajaren bat eta hegazti haragijale hauek ederki aprobetxatzen dituzte ezbehar horiek. Basa ugaztunen artean basurde edo orkatz arrastoak non nahi ikusi genituen.
Saratsa mendia, atzean Beriain dela
Oro har ingurune paregabe bat da, guk bi ibilbide osatu genituen, bata Lizarraga gainetik hasi genuen eta mendilerroa mugatzen duten harkaitz ikusgarrien gainetik mendi gailurrak kateatzen joan ginen eta bestea hegoalderago dagoen Goiñi herritikan irten eta pagadi zein larreek osatzen dituzten mosaikoak jarraituz goikaldeetan dauden larre ederretara irten ginen.
Saratsa gailurretik grabatutako irudiak
Abeltzantzarako erabiltzen ez diren larreak era bat ezberdinak izaten dira. Bizitzaz beterik daude. Belardi natural hauek funtsezko eginkizuna betetzen dute ekosisteman, eta berebiziko garrantzia dute hainbat landare eta basa animalia espezierentzat. Hegazti eta intsektuetatik hasi eta ugaztunetaraino, espezie asko, bizi ahal izateko belardien mende daude. Belardiek ugalketa, elikadura eta babes-eremuak eskaintzen dituzte espezie horientzat, eta horiek babestea funtsezkoa da biodibertsitatea eta ekosistemen osasuna mantentzeko. Ekosistema hauetan espezie endemikoak eta galtzeko arriskuan daudenak ere ugari izaten dira, eta horrelako belardien mende daude bizirik irauteko.
Pirineoetatik aparte Ugatza (Gypaetus barbatus)ikusteak ilusio haundia egiten du, pixkanaka pixkanaka Aralar zein Andia mendizerran asentatzen ari den hegazti ikusgarria.
Naturari bake pixka bat ematen zaionean oso emankorra da. Ibilbidean zehar Izugarrizko lorategiak gurutzatu genituen. Tximeleta, mantxinsalto eta beste espezie ugariren bizilekuak suertatzen dira hauek.
Gaur egun geroz eta zailagoa suertatzen da horrelako lorategiekin topatzea
Beste lorategi natural bat
Behekaldean dituzue ikusgai ibilbidean zehar ikusi genituen bitxikeri gehienak.
Lizarraga gainetik irten eta Andia mendilerroan eginiko txangoa duzue hemen. Ibilbidean igo genituen gailurrerako batzuk ondorengo hauek dira; Saratsa, Atazabal, Treku, Peñablanca, Arrasaundi, Elordi edo Urdanegi.
Lezizagoa gailurretik grabatutako irudiak
Euskal herriko erdigunea hemen dago kokatua. Harresi moduko harri pillaketa zirkular batez dago seinalatua. Bariain, Satrustegi eta Lezizagoa mendien artean.
Goñiko San Migel basaermitatik irtenda Euskal herriko erdigunea kokatuta dagoen ingurura egindako txangoa, ibilbidean Treku eta Lezizagoa gailurrak igo genituen.
Treku gailurrera iristen Beriain atzean dela
Bideo hau ikustean igo zazue bolumena, izugarrizko igel soinua entzungo duzue bertan. Naturari bere lana egiten ustean altxor bat bihurtzen da
Harkaitz zozo gorria (Monticola saxatilis)ikusteak ere berebiziko ilusioa egin zigun. Beheraka dijoan hegazti migratzailea da. Euskal herrian mendi goietan udaberrian izaten den intsektu eklosioa aprobetxatzen du bere kumaldia ateratzeko. Bainan ingurune basatiak galtzen ari dira, abeltzantzarako erabiltzen direlako gehienak. Horrekin batera intsektuen beherakada ere nabarmena izan da eta ondorioz bere presentziak asko egin du behera.
Ibilbidean zehar lorategi natural ugarirekin egin genuen topo, grabaketa hau da horren lekuko
Saratsa gailur inguruan dagoen begi zulo ikusgarri bat
Treku gailurretik grabatutako irudiak, alde batera Iruñea ikusten da eta beste aldean Beriain.
Muscari sp
Aitzorrotz gailurra ere gurutzatu genuen
Miru gorria (Milvus milvus)
Aitzorrotz ingurutik Aitzgorri aldera ateratako argazkia
Valeriana Tuberosa
Buztanzuri arrun (Oenanthe oenanthe) ugari ikusi genituen
Saratsa gailurrean
Allium ursinum
Txolarrea (Passer domesticus), gure herrietatik desagertzen ari den hegaztia.
Carduss nutans
Saratsatik Gaiñaundira begira, Beriain atzean dela, pagadiak dira nagusi hemen
Ibilbidean zehar igarotako putzuetan igel arrun (Pelophylax perezi) asko ikusi genituen
Treku gailurretik ikusmira paregaberak daude
Poa bulbosa?
Anax imperator
Ranunculus acris
Aitzorrotz ingurua
Sai zuri gaztea (Neophron percnopterus)
Helianthemum sp
Beriain mendiaren hegoaldeko aurpegia
Garaztarroa (Turdus viscivorus)
Hegoaldeko aurpegia lorez betea aurkitu genuen
Belatz gorria (Falco tinnunculus)
Tragopogon pratensis
Atazabal gainetik ateratako argazkia
Polyommatus escheri
Lezizagoa gailurra, Beriain aurrez aurre ikusten da
Viola sp
Lasiommata megera hegoak itxita
Saratsa mendia
Pieris rapae
Saratsa mendiaren iparraldeko aurpegia
Erlea (Anthophila...)
Landare artean gozatzen
Kuliska zuriak (Tringa nebularia)
Ibilbidean zehar ikusi genituen ur putzu hauek baliatzen dituzte limikoloek atseden hartzeko
Renunculus sp
Sai zuria (Neophron percnopterus) heldua
Clinopodium alpinum
Treku menditikan Beriain oso ederra ikusten da
Helianthemum sp
Sai zuri gaztea eta heldua (Neophron percnopterus). Helduak gaztea bere lurraldetik bidali egiten zuen
Aitzorrotz gailurra bidean
Sai arreak (Gyps fulvus) nun nahi ikusi genituen
Gentiana sp
Andia mendizerrako gailurrak
Cerastiium alpinum
Arrano sugejalea(Circaetus gallicus)
Anthyllis vulneraria
Andia mendilerroko larre zabalak
Miru beltza (Milvus migrans)
Elordia mendian aurrera
Txoka arrunta (Carduelis cannabina)
Larre eta harkaitz artean egiten da ibilbidea
Abere askorentzako bazka leku dira Andiako larreak, lur galera ere nabarmena da ingurune hauetan.
Ibilbidean zehar ikusi genuen beste lorategi eder bat duzue hemen
Hesi berdantza (Emberiza cirlus)
Armeria alpina
Beriaingo beste irudi eder bat
Pintzana(Frigila coelebs)
Lora artean murgilduta
Sai arrea (Gyps fulvus)
Treku gailurrean
Pagadi artean aurrera, Goñi herritikan gailurrerako bidean Pagadiak dira nagusi
Arrano txikia (Hieraaetus pennatus)
Peñablanca gailurra
Belatz gorria (Falco tinnunculus)
Lezizagoa gailurra
Vicia pyrenaica
Buztanikara (Motacilla alba)
Lizarraga gaineko kantera
Atazabal mendia
Linaria supina
Hegatxabal arrunta (Alauda arvensis)
Galium odoratum
Izugarrizko pagadiak daude Beriain eta Lizarraga artean
Ibilbide gehienean gailur hauetan zehar gainez gain ibili ginen
Mota askotako loreak daude ibilbide guzian zehar
Ibilbidean zehar horrelako putzu asko gurutzatzen dira
