SAÑOA (616M) ARAUNTZA (582M) MUNOMENDI (603) MUGARRILUZEKO PUNTA (579M) SAÑU (606M) GIPUZKOA

Sañoa mendian proiektatuta dagoen parke eolikoa eta inguruan egunero hegan dabiltzan miru gorrien arteko elkarbizitza ezinezkoa suertatuko litzateke. Miru gorria (Milvus milvus) Europa osoan desagertzeko arriskuan dagoen hegazti harrapari bat da. Hegazti hau gure inguruko larre zein leku irikietan hegan jira biran ikustea nahiko ohikoa da. Sañoa mendia da horren lekuko, Sañoara eginiko mendi txangoan hamar bat alerekin gurutzatu ginen. Baina azken urteetan bere populazioa nabarmen murriztu da. 

Espainiako Hegaztien Liburu Gorrian, miru gorria "arriskuan" katalogatuta dago bere populazioaren beherakadagatik. Penintsula iberiarra eta bide batez Euskal herria espezie honen negualdiko zein kumatze gune garrantzitsuenetako bat dira, eta kontserbazio ahaleginak eta erroldak nun nahi egiten ari dira bere berreskurapena sustatzeko.

Hegazti harrapari honek hainbat mehatxu ditu: pozoina, linea elektrikoekin talkak, haize errotekin talkak, habitata galtzea eta legez kanpoko ehiza dira bere etsai nagusiak. Ondorioz, Sañoa mendian  jartzeko asmoa dagoen haize erroten proiektuak, bertako larreetan egunero jira biran dabiltzan miru gorriek izugarrizko kaltea jasango lukete. 

Hegazti hauek haize korronteak lagunduta egiten dute hegan eta haize errotetara gerturatzean zurrupatu egiten ditu. Haize erroten kotra tupust egin eta hildako miru gorrien adibideak ugari daude. Goiko argazki honetan ikusiko duzue horietako adibide bat.  

Sañoa gailurretik grabatutako irudiak

Arauntza gailurretik Azpeiti hankapean ikusten da

Sañoa mendian egin genuen ibilbidea duzue hemen

Sañoa Izarraitz eta Hernio artean dagoen mendi bat da baina Hernio mendilerroaren parte dena. Azpeitia herria aurrez aurre du eta bertara joateko ibilbide asko daude. Gure txangoa Etumeta ingurutik hasi genuen eta Arauntza arteko gailur denak igaro genituen. Munomendi, Sañoa, Mugarriluzeko punta, eta Sañu.  Ibilbide hau larre zabaletan barrena egiten da eta inguruko haranen ikuspegi ikusgarriak eskaintzen ditu. 

Sañu gaiñean abeltzantza da nagusi

Birigarroa (Turdus philomelos)

Artalde haundi batekin ere egin genuen topo

Irauntza gailurretik grabatutako irudiak

Orkatz (Capreolus capreolus)bat ere atera zitzaigun bidera

Azeri arrunta (Vulpes vulpes)

Azeriak, askotan gizakiaren etsai ikusten badira ere, rol garrantzitsuak betetzen dituzte ekosisteman. Azeriek saguak, arratoiak eta beste karraskari txiki ugari jaten dituzte, haien populazioak kontrolpean mantenduz. Honek nekazaritzarako eta gaixotasunen hedapena prebenitzeko mesede egiten du. Intsektuak ere asko jaten dituzte, intsektuen populazioen oreka mantentzen lagunduz. Gaixorik edo hilda dagoen animalia azkar somatzen dute eta hauek jatean ere gaixotasunen hedapena prebenitzen dute. Ondorioz, batzuetan arazoak sor ditzaketen arren, batez ere etxalde inguruetan, azerien onurak plagen kontrolari eta oreka ekologikoa mantentzeari dagokionez nabarmenak dira.

Sañoa gailurretik gertu azeri bat tiroz hilda aurkitu genuen (Vulpes vulpes)

Ulex europaeus

Egun gehiena euripean pasa genuen

Gabiraia (Accipiter nisus)

Senecio sp

Txio horia (Phylloscopus trochilus)

Sañoatik Izarraitz aurrez aurre ikusten da

Buztanzuri arrunta (Oenanthe oenanthe) 

Rubus sp

Tuntuna (Prunella modularis)

Arion sp

Sañu gailurrean, Sañoa baino metro batzuk gutxiago ditu 

Euli txori beltza (Ficedula hypoleuca)

Oxalis acetosella

Eltze txinboa (Sylvia undata)

Goizean aurreneko orduan zerua majikoa zegoen

Cepaea nemoralis

Hedera sp

Zozo (Turdus merula) arra

Eryngium campestre

Txantxangorria (Erithacus rubecula)

Blechnum spicant

Buztanikara (Motacilla alba)

Artemisia annua

Euskal herriko eguraldi tipiko batekin

Isats gorria (Phoenicurus ochruros)

Loiolako santutegiari Sañoatik ateratako argazkia

Zozo (Turdus merula) emea

Momentu batzuetan laino itxua asko sartu zen

Mika (Pica pica)

Elorri zuria (Crataegus monogyna)

Zapelatza (Buteo buteo)

Behelaino ugari zegoen bazterretan

Birigarro txikia (Turdus iliacus)

Arion sp

Sañoatik Endoia aldera ateratako argazkia

Garaztarroa (Turdus viscivorus)

Arion sp

Egun euritsuetan karakolak eta bareak gustora ibiltzen dira

ARALAR;GAMBOA(1413M)PARDARRI(1386M)TXAMENI(1299M)TXORROTXETA(1273M)GIPUZKOA-NAFARROA(2020 Abuztua 26)

Mendi irteera hau, Albi aparkalekutik hasi eta Aralarko hiru gailur kateatu ondoren ibilbide zirkular bat osatuaz leku berean bukatu genuen. Laino-itsu haundiarekin irten ginen Albi aparkalekutik eta joaneko ibilbidea, Txameni (1299 M) zein Gamboa (1413 M) iritxi bitartekoa laino artean egin genuen. Hau horrela izanik, Unaga eta Etzantzako larreetan barrena, galdu gabe aurrera egiten nahiko lan izan genuen.

Bainan Aralarren laino artean oinez ibiltzeak badu bere xarma berezia. Lainoak badu zerbait magiatik, misteriotik, gogoeta zein irudimenetik ere. 

Mendi gailurren profilak lausotu egiten dira eta inguruko paisaia imajinatzera gonbidatzen zaitu. Jolas bat bezalakoa da. Pixkanaka-pixkanaka, lanbroa desagertzen ari dela, eta mendiak gaueko amets lozorro batetik esnatzen ari direla dirudi. Irudi berezi horietaz gozatzea, edertasunez beteriko amets bat bezalakoa da.

Eguna argitzean, behiak, behorrak eta ardiak dira Aralarko larreen jabeak. Ia ezinezkoa da kilometrorik egitea abereekin topo egin gabe. Gipuzkoa eta Nafarroa arteko mugan aurkitzen dira Ganboa eta Pardarri. 

Gamboa gailurreko irudi zirkular bat

Gamboa Aralar mendiguneko bigarren gailurrik garaiena da, eta Aralarrek Gipuzkoan duen garaiena. 

Pardarri gailurreko irudi zirkularra

Gamboak hegoaldean Pardarri (1.396 m) eta Lizasoko lepoa (1.296 m) ditu inguruan.

Ekialderantz berriz, Arritzagako amildegia dago, bere meategi zaharrak daudelarik bertan.

Menditxikiko muino txikitik (1.347 m) igarota. Ipar-mendebaldean berriz Ganbo-txiki (1.377 m) eta Arrubi-gaina (1.325 m) gailurrak daude.

Iparraldera begiratuta Txindoki gailur enbletatikoa dago(1.343 m) eta mendigailur guzien erdian Alotzako larre zabalak aurkitzen dira. 

Itzulera Igaratza eta Guardaetxetik barrena egin genuen.

Aztarna megalitiko ugariren ingurunea da Aralar. Honako hau da horietako adibide bat, historiaurreko hilobi bat irudikatuko luke harri multzo honek.

 Beaskingo cromlech ondoan dagoen ikurra

Albi aparkalekutik Txameni bidean dagoen borda hau, garai batean zerrian babes leku bezala erabiltzen zuten.

Txameni gailurretik grabatutako irudiak, laino itxuarekin ez zen ezer ikusten

Aralarko larreetan azken urteotan egin diren azterketei esker, egun ikus dezakegunarekin alderatuta oso bestelakoa den paisaia bat deskribatu dezakegu. Egungo larre zabaletan, baso itxiak zeuden duela bi mende inguru. Paraje horietan egun ardi ugari bazkatzen badira ere, iraganean gehienbat behi eta zerriak, eta, neurri apalago batean, ardiak ibiltzen ziren. 

Artzain horiek egun hogeita hamar bat kortatan biltzen dira, nahiz eta dokumentazioaren arabera, gutxienez ehun korta edo saroi dauden. Egun, tamalez, saroi horien horma batzuen hondarrak baino ez dira geratzen. Basoa artzainek eta auzotarrek ustiatu ohi zuten; bertatik ateratzen zuten txaboletarako behar zuten erregaia edo etxeak egiteko edo industriak garatzeko behar zuten materiala. XVIII. mendearen erdialdetik aurrera, ikazkinak agertzearekin batera, gauzak goitik behera aldatu ziren eta paisaia erabat antropizatu eta basoko masa horrek nabarmen egin zuen atzera. Gizabanakoak eta taldeak harreman zuzenagoa zuen jarduerak garatzen zituen natura ingurunearekin eta bertan bilatzen zituen bizirauteko behar zituen baliabideak.

Hemen joaneko ibilbidea duzue, Albi aparkalekutik hasi eta Pardarira artekoa.

Kaxkabeltz txikia  (Poecile palustris)

Hemen bueltako bidea, Pardarritikan, Gamboa zein  Albi aparkalekura arteko ibilbidea.

Enirio-Aralarko Mankomunitatea, Partzuergo Nagusiarekin batera, mendiak eskaintzen dituen baliabideak modu berezian aprobetxatzeko azken adibideetakoa dugu. Beste garai batzuetan, Gipuzkoako eta Euskal Herri osoko ia mendi guztiak inguruko herrienak ziren. Espazio horien ikuskera tradizionalaren jatorria historiaurrean egon daiteke, garai horretan izaera jentilizioa zuen gizarte antolamendua nagusitzen baitzen. Mendi horiek inguruko biztanle eta herrien arteko topagune izan ziren, eta hainbat formula erabili zituzten ondasunak partekatzeko (mankomunitateak, mendi frankoak, partzuegoak). Egun arraroa egiten zaigu hori; izan ere, jabetza pribatua eta indibiduala ia sakratua da.

Mankomunitate hori 1409ko azaroaren 14an sortu zen, orduantxe erabaki baitzuten hainbat herrik bertako jauntxoa zen Ojer Amezketari Enirio eta Aralarko eskubideak (''mortueros y herbajes'') 1.400 florinen truke erostea. Hamarkada bat lehenago, Gaztelako Erregeak aipatutako jauntxoari eman zizkion eskubide horiek, eskainitako zerbitzuen ordainetan; Mankomunitateko herriek, orduan, eskubide horiek aldarrikatu zituzten, oso aspalditik haienak zirela argudiatuta. Mendeetan zehar arazoak eta tirabirak izan ziren, baina azkenean salerosketa akta baten bidez amaitu ziren.

Iturria: Ordiziako Udalak 2009. urtean argitaratutako "SANTA ANA ORDIZIA" aldizkaria.

Egilea: ALFREDO MORAZA, Mankomunidadearen Historia liburuaren egilea

Sai arrea (Gyps fulvus) 

Goiko irudi hau,  Aralarko larre zabalen erdian dagoen hezegune bat da. Guk hezegune hau lehortuta aurkitu genuen bainan urteko sasoi askotan ura egoten da bertan. Hezeguneetako berezko espezieak babesteko ingurune osoa hesituta dago. Hesituta egotearen arrazoia zera da, Aralarren udara partean egoten den ganadu multzo haundiak ingurune hau zapaldu ez dezan.  Hezegunetako lurra oso hauskorra izaten da eta batez ere behi eta behorrek ondatzen dute lur mota hau, ez hainbeste ardiek. Hainbat espezientzako ere babesleku suertatzen dira ingurune hauek, besteak beste ur irusta (Menyanthes trifoliata) edo uhandre alpetarrarentzako (Ichthyosaura alpestris)

Hezegune hauek balioan jartzen dituen kartela

Pitxartxar buru beltza (Saxicola torquata) gaztea

Ibilbidearen hasiera partean pagadi ederrak daude

Belatz gorria (Falco tinnunculus)

Cirsium vulgare

Miru gorria (Milvus milvus) eta Belatxinga mokogorria (Pyrrhocorax pyrrhocorax)

Enborretako perretxikoa

Kaskabeltza (Parus major)

Mendi txirta (Anthus spinoletta)

Guardaetxe eta Igaratza artean dauden pagadiak

Gailupa (Pyrrhula pyrrhula) gaztea

Igaratza

Tuntuna (Prunella modularis) laino artean

Gambotikan Lareoko urtegiari ateratako argazkia

Txoka arrunta (Carduelis cannabina)

Bellis sp

Zozoa (Turdus merula)

Gambo gailurra

Beste Kaxkabeltz txiki (Poecile palustris) bat

Pardarri eta Gambo artean

Cernuella virgata 

Eguerdiarte ez zuen lainorik altxatu

Igaratzatik Enerio bidean

Motxilan kateatu zitzaidan beldar bat, liztor batena beldarra dela dirudi

Aralarren kareharria da nagusi

Carduus acanthoides

Beste pagadi bat

Archillea millefollium

Buztanzuri arrunta (Oenanthe oenanthe) 

Colchicum montanum

Zume zuria (Salix alba)

Masusta (Rubus armeniacus)